Skutki pandemii Covid -19 dla przyszłości zamówień publicznych w Polsce

Pomimo przewidzianego w art. 6 specustawy antykoronowirusowej wyłączenia w zakresie stosowania przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku – Prawo zamówień publicznych do zamówień, których przedmiotem są towary lub usługi niezbędne do przeciwdziałania COVID-19 to właśnie zamówienia publiczne będą odgrywały istotną rolę w świecie podczas i po pandemii.

Jednym ze skutków obecnej sytuacji jest i będzie w przyszłości wzrost znaczenia i roli sektora publicznego. Przynajmniej ten realny, oderwany od myślicieli społeczno-ekonomicznych, którzy i tak będą na ten sektor utyskiwać szerząc laboratoryjną wiedzę na temat czystych modeli ekonomicznych. Sprawność sektora publicznego również w sferze zakupów odgrywać będzie znaczącą rolę m.in. w zakresie rozbudowy, doposażenia, unowocześnienia krajowych placówek służby zdrowia. Rola zamówień publicznych, jak również partnerstwa publiczno-prywatnego będzie jednak zdecydowanie większa. Przed rodzimymi zamawiającymi pojawiają się obecnie zupełnie nowe wyzwania.

Część z tych wyzwań - znana już wcześniej - traktowana była do tej pory jako niegroźne fanaberie, pieśń przyszłości, czy też wymysły niepasujące do krajowego podwórka zamówień publicznych. Obecna pandemia wskazuje jednak, że nie może być już mowy o odkładaniu czegoś na później (np. elektronizacji zamówień publicznych), traktowaniu poważnych kwestii po macoszemu (zamówienia innowacyjne i zielone stanowią 1,02% udzielanych w Polsce zamówień publicznych), dyskutowaniu bez końca o charakterze prawnym umów w sprawach zamówień publicznych bez wskazywania konkretnych skutków płynących z tego faktu. Lista postulatów dotycząca ,,Post-Covidowych’’ zamówień publicznych jest długa i oczywiście subiektywna. Do podstawowych zaliczyć w mojej ocenie należy następujące:

1. Zamówienia publiczne powinny jak najszybciej ,,przestawić się na zakup’’ innowacyjnych rozwiązań, które bazują na osiągnięciach IV Rewolucji Przemysłowej. Dotyczy to zarówno dostaw, usług jak i robót budowlanych. W szczególności infrastruktura użyteczności publicznej musi podążać za najnowszymi osiągnięciami rynku. Nie tylko ze względu na komfort użytkowników ale przede wszystkim ze względu na ich bezpieczeństwo. Mowa w pierwszej kolejności o wszystkich tych urządzeniach, które pozwalają na wykorzystywanie dobrodziejstw płynących z tzw. Internetu Rzeczy, Blockchainu, automatyzacji i robotyzacji, telemedycyny. W sferze publicznej narzędzia takie mogą być wykorzystywane do monitorowania, ostrzegania, ułatwiania życia mieszkańcom, jak również - co szczególnie istotne w kontekście kilkudziesięciu kolejnych miesięcy - ograniczenia bezpośrednich kontaktów międzyludzkich.

2. Obecna sytuacja wyraźnie uwidoczniła, iż nie ma już miejsca na dywagacje dotyczące tego czy negocjować z rynkiem, czy prowadzić konsultacje rynkowe, jak negocjacje mogą wpłynąć na rozwój korupcji w Polsce itp.? Bez kontaktu, rozmów i dyskusji z rynkiem prywatnym nie będziemy w stanie dostarczyć nowoczesnych rozwiązań dla sektora publicznego. Jednocześnie obecny kryzys wskazuje jak pozbawionym sensu jest bazowanie na formalistycznym podejściu do kwestii zamówień publicznych. Co przynosi analizowanie literalnego brzmienia przepisów zmierzające do uniknięcia negatywnych wyników kontroli? Czy tego typu działanie sprzyjać będzie rozwojowi poziomu infrastruktury medycznej? Z pewnością nie. Czas powrócić do należytej interpretacji prawa. Zacząć brać to prawo na poważnie. W szczególności w sferze publicznej, gdzie jego immanentną rolą jest służenie interesowi publicznemu a nie karmienie biurokracji i formalizmu śmieciowym jedzeniem. W kwestii korupcji, która może się zwiększyć (bo przecież nie pojawić) w momencie uruchomienia trybów negocjacyjnych warto zastanowić się nad wdrożeniem odpowiednich działań mających na celu zwalczanie niepożądanych zachowań, w tym mechanizmów przeciwdziałania korupcji. Warto poruszać również zagadnienia etyki w sferze publicznej, minimalizacji ryzyka utraty reputacji przez zamawiających oraz innych ryzyk właściwych dla tego sektora. Z pewnością wiele do zrobienia w tym (choć nie tylko w tym obszarze) ma środowisko akademickie. Warto zastanowić się nad uruchomieniem odrębnych wykładów, seminariów poświęconych regulacjom antykorupcyjnym i promowaniu zachowań etycznych w sferze zamówień publicznych.

3. Kolejna kwestia to elektronizacja zamówień publicznych, która spędza sen z powiek całemu rynkowi zamówień publicznych w Polsce od kilku lat. Traktowana jest jako zło konieczne, inkubator problemów, nomen omen w stosowaniu zamówień publicznych na ich zakup. Okazuje się, że w momencie takim jak obecny potrafimy (bo jesteśmy do tego zmuszeni) nagle skorzystać z dobrodziejstw komunikacji elektronicznej praktycznie w każdej dziedzinie życia. Sektor publiczny wolniej aniżeli sektor prywatny przyswaja ,,nowinki techniczne’’. Teraz nie ma już innego wyjścia. Komunikacja elektroniczna w ciągu ostatniego tygodnia pojawiła się wszędzie. W mniej rozwiniętych firmach sektora prywatnego, na uczelniach, w szkołach. Miejmy nadzieję, że już tam pozostanie na zawsze. Dalszy brak pełnej elektronizacji zamówień publicznych w Polsce nie będzie jak do tej pory ,,tylko'' powodem do wstydu. Będzie powodował, że rynek zamówień publicznych będzie jednym z ostatnich bastionów zapóźnienia w sferze publicznej i gospodarczej.

4. Na skutek obecnej sytuacji przez co najmniej kilka kolejnych lat będziemy się koncentrować na rozwoju, ulepszeniu i dostosowaniu do nowych potrzeb i wyzwań sektora usług medycznych. Chodzi przy tym zarówno o infrastrukturę (placówki służby zdrowia), sprzęt, leki, jak również usługi świadczone przez sektor medyczny. Kwestie dbałości o personel medyczny pozostawiam specjalistom. Jako syn lekarzy znam to zagadnienie od podszewki i wiem, że deficyty we wsparciu służby zdrowia to nie jest kwestia kilku, czy nawet kilkunastu lat. Mój Ojciec dosłownie reformę zdrowia w latach 90 przypłacił zdrowiem i w konsekwencji życiem. Pytanie, które pojawia się w kontekście rozwoju sektora usług medycznych w Polsce dotyczy tego czy sam sektor publiczny udźwignie ciężar nowych wyzwań? Czy sprosta gigantycznym obciążeniom finansowym? Odpowiedź na to pytanie jest wielopłaszczyznowa, w końcu pewnie samo pytanie i tak retoryczne. Pewnym jednak jest to, iż od blisko 12 lat wskazywaliśmy na możliwość wykorzystywania sektora prywatnego do rozwoju służby zdrowia w Polsce za pomocą partnerstwa publiczno-prywatnego. Rezultat nie jest mówiąc delikatnie zadawalający. Liczbę projektów PPP w ochronie zdrowia policzyć można na palcach jednej ręki. Nowe wyzwania nie pozostawiają już komfortu na zwalanie winy na trudne negocjacje, źle przygotowane analizy NPV czy IRR itp. Najwyższy czas, niestety dramatyczny aby nauczyć się w końcu PPP w praktyce.

5. Pandemia doprowadzi do niezwykle trudnej sytuacji wielu przedsiębiorców z sektora MŚP. Patrząc z perspektywy zamówień publicznych i PPP mówimy o wykonawcach oraz podwykonawcach, o całym łańcuchu dostaw. Trzeba będzie zatem szczególnie zadbać o ten sektor również w ramach udzielanych zamówień. Zamawiający powinni w tym kontekście zacząć stosować rozwiązania, które zostały w tym celu specjalnie opracowane w nowej ustawie z dnia 11 września 2019 roku Prawo zamówień publicznych. Część z nich można stosować już dzisiaj nie czekając na upływ vacatio legis z dniem 31 grudnia 2020 roku. Warto również zastanowić się nad koniecznością wdrożenia klauzul społecznych umożliwiających promocję wykonawców zatrudniających osoby, które w wyniku pandemii stracą pracę. 

6. Na horyzoncie wyzwań współczesności pojawiają się kolejne zagrożenia, m.in. te którą związane są ze zmianami klimatycznymi. W odróżnieniu od obecnej pandemii, przed którą ostrzegali nieliczni, która gdzieś ,,umknęła’’ elitom politycznym właściwie na każdym poziomie organizacji i instytucji, o zmianach klimatycznych mówi się dużo wskazując konkretne dane oraz skutki braku podjęcia odpowiednich działań. Może tym razem nauczeni doświadczeniem wyciągniemy wnioski i również w obszarze zamówień publicznych dążyć będziemy do promocji rozwiązań prośrodowiskowych, które obecnie występują w 1,02% polskich zamówień publicznych.

7. W końcu warto zwrócić uwagę na kwestie geostrategiczne w kontekście rozwiązań technologicznych. Od tygodnia podstawowym źródłem utrzymania stosunków międzyludzkich, jak również gospodarczych jest Internet. Znajdujemy się obecnie w przededniu rewolucji Sieci 5G. Sieć mobilna 5 Generacji umożliwi nam szybsze, częstsze i przede wszystkim bardziej wielopłaszczyznowe wykorzystywanie wspomnianego już ,,Internetu Rzeczy’’. Z punktu widzenia sektora publicznego szczególnego znaczenia nabiera ta kwestia w kontekście budowy tzw. Smart City. Zamawiający jakimi są jednostki samorządu terytorialnego zmierzać powinny do implementacji nowoczesnych rozwiązań również tych bazujących na mechanizmach Blockchainu. Szybka komunikacja społeczna, informowanie o lokalnych zagrożeniach to tylko cześć usług publicznych, które będą ,,podpięte’’ do nowej sieci. W kontekście bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego warto zadać sobie pytanie o to kto powinien sieć dostarczać i mieć wpływ na jej utrzymanie, zarządzanie i wszystkie pozostałe działania z nią związane?

Pocieszające jest to, że nowa ustawa z dnia 11 września 2019 roku Prawo zamówień publicznych, która wejdzie w życie 1 stycznia 2021 roku jest ustawą nowoczesną. Przepisy w niej zawarte są wyrazem spójnej myśli z niezwykle ważną podstawą aksjologiczną, jaką jest zawarta w art. 17 ust. 1 zasadą efektywności. Nowe przepisy umożliwiają wdrożenie większości zawartych w tym wpisie postulatów. Przepisy prawa są jednak jak nuty, niektórzy potrafią na nich potwornie fałszować. Pozostaje mieć nadzieję, że tak się jednak nie stanie. Nie mamy na to ani czasu ani nawet najmniejszego marginesu błędu.

Uniwersytet Jerzego Waszyngtona w Waszyngtonie. Seminarium on-line: Public Contracts and the COVID-19 Coronavirus

Uniwersytet Jerzego Waszyngtona w Waszyngtonie (DC) zaprasza do udziału w telekonferencji na temat wpływu Covid-19 na rynek zamówień publicznych, pożądanych reakcji zamawiających, jak również skutków pandemii dla łańcucha dostaw. Więcej informacji, program oraz rejestracja na wydarzenie dostępne na blogu prof. Christophera Yukinsa: http://publicprocurementinternational.com/

Materiały dydaktyczne w ramach wykładu PPP. Konsultacje w czasie przerwy w zajęciach dydaktycznych spowodowanych COVID-19

W związku z zawieszeniem zajęć dydaktycznych na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach w zakładce ,,Materiały szkoleniowe'' zamieszczam prezentację w ramach wykładu: Partnerstwo Publiczno-Prywatne oraz konwersatorium: Public Private-Partnership in the European Union.

Informuję jednocześnie, że moje konsultacje w czasie przerwy dydaktycznej odbywać będę w środy od godz. 11.00 do 13.00 przy użyciu programu Skype, nazwa użytkownika: kaniappp

Artykuł Michała Wojciechowskiego i Michała Kani na temat przyszłości krajowych zamówień publicznych. Część 2

Zapraszam do zapoznania się z kolejną publikacją, którą miałem przyjemność przygotować wspólnie z mecenasem Michałem Wojciechowskim z kancelarii DZP. Tym razem omówiliśmy problematykę zielonych zamówień publicznych. Publikacja ukazała się w Rzeczpospolitej https://www.rp.pl/Zamowienia-publiczne/303099967-Przetargi-zielone-zamowienia-publiczne-to-juz-nie-tylko-szansa-ale-koniecznosc.html

Spotkania Grupy Badawczej ,,Just Transition'' z prof. Jerzym Buzkiem, posłem do Parlamentu Europejskiego oraz prof. Alexandrą Harrington z University of Albany

21 lutego odbyło się kolejne spotkanie Grupy Badawczej ,,Just Transition'' działającej na Uniwersytecie Śląskim z prof. Jerzym Buzkiem, posłem do Parlamentu Europejskiego. Spotkanie dotyczyło wyzwań jakie związane są z Europejskim Zielonym Ładem. https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/CRE-9-2019-12-11-INT-1-066-0000_PL.html Istotną rolę w transformacji europejskiej polityki publicznej odgrywać będą tzw. ,,zielone zamówienia publiczne''. Obecnie poziom tychże zamówień w Polsce bliski jest 1%. Nowa ustawa Prawo zamówień publicznych z 11 września 2019 roku, która wejdzie w życie w dniu 1 stycznia 2021 powinna uruchomić rzeczywistą realizację efektów prośrodowiskowych, m.in. wskutek wprowadzenia nowej podstawy aksjologicznej dla regulacji, jaką jest zawarta w art. 17. ust. 1 zasada efektywności. 

Kolejne spotkanie Grupy Badawczej ,,Just Transition'' miało miejsce w dniu 24 lutego. Tym razem naszym gościem była prof. Alexandra Harrington z University of Albany School of Law, specjalistka w zakresie prawa klimatu https://www.cisdl.org/team/dr-alexandra-harrington/. Dyskusja dotyczyła przede wszystkim środków prawnych zmierzających do implementacji postanowień wyrażonych w Porozumieniu Paryskim z 2015 roku. W Porozumieniu tym określono ogólnoświatowy plan działania, który ma nas uchronić przed groźbą daleko posuniętej zmiany klimatu dzięki ograniczeniu globalnego ocieplenia do wartości znacznie poniżej 2°C. Istotną rolę w tym procesie odgrywać będą miasta, które powinny zmierzać do wprowadzania programów Eco-Smart City.